Bệnh trĩ: Căn bệnh “khó nói” nhưng rất thường gặp

Bà con thân mến, suốt hơn 40 năm làm nghề, tôi đã gặp rất nhiều người khổ sở vì bệnh trĩ – một căn bệnh tuy không nguy hiểm đến tính mạng nhưng lại ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt, tâm lý và chất lượng cuộc sống. Nhiều người ngại thăm khám, chịu đựng âm thầm cho đến khi bệnh nặng mới tìm đến bác sĩ, khiến việc điều trị trở nên khó khăn hơn.

Theo y học hiện đại, trĩ là tình trạng giãn phình và sa xuống của các đám rối tĩnh mạch vùng hậu môn – trực tràng. Khi máu dồn ứ lâu ngày, tĩnh mạch căng giãn tạo thành búi trĩ, gây đau rát, chảy máu hoặc sa ra ngoài. Còn trong y học cổ truyền, bệnh này thuộc phạm vi “hạ trĩ”, khởi phát do tỳ khí hư hạ hãm, khí huyết ứ trệ, khiến mạch lạc quanh hậu môn không được nâng đỡ, lâu ngày sinh ra búi trĩ.

Tại Việt Nam, bệnh trĩ ngày càng phổ biến, đặc biệt ở nhóm người làm việc văn phòng, tài xế, phụ nữ mang thai và người cao tuổi. Lối sống ít vận động, táo bón kéo dài, ăn uống thiếu chất xơ và thói quen ngồi lâu chính là những yếu tố khiến tỷ lệ mắc bệnh ngày một tăng. Dù là căn bệnh “tế nhị”, nhưng trĩ hoàn toàn có thể kiểm soát và cải thiện nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng hướng.

Triệu chứng bệnh trĩ

Ở giai đoạn đầu, nhiều bà con chỉ thấy hơi ngứa rát vùng hậu môn hoặc có vài giọt máu dính theo phân khi đi đại tiện. Đây là dấu hiệu của trĩ nhẹ (độ I – II), thường xuất hiện thoáng qua và dễ bị bỏ qua.

Khi bệnh tiến triển đến mức độ trung bình (độ III), các búi trĩ bắt đầu sa ra ngoài mỗi lần rặn, gây cảm giác vướng, đau rát và phải dùng tay đẩy búi trĩ trở lại. Máu có thể chảy thành tia hoặc nhỏ giọt, nhất là khi bà con bị táo bón.

Nếu không được can thiệp, bệnh có thể tiến đến giai đoạn nặng (độ IV), khi búi trĩ sa hẳn ra ngoài, không tự co lên được, dễ sưng viêm, tiết dịch hoặc thậm chí tắc mạch gây đau dữ dội. Nhiều người vì xấu hổ mà chịu đựng, khiến tình trạng chảy máu kéo dài dẫn đến thiếu máu, mệt mỏi, choáng váng.

Những dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm cần đặc biệt lưu ý là: đau rát dữ dội, búi trĩ sưng tím, chảy máu nhiều, hoặc có mủ – đây có thể là biến chứng viêm loét, tắc mạch hoặc hoại tử. Khi xuất hiện các triệu chứng này, bà con tuyệt đối không nên tự ý bôi thuốc hay dùng mẹo dân gian, mà cần thăm khám sớm để được điều trị đúng cách.

Nếu bà con đang gặp các biểu hiện như sa búi trĩ, chảy máu hoặc đau rát kéo dài, hãy chủ động Khám và chữa bệnh Y học cổ truyền để được tư vấn kỹ hơn, hoặc liên hệ trực tiếp qua số 0904.778.682, tôi sẽ hướng dẫn bà con cách xử trí an toàn và phù hợp với thể trạng.

Nỗi lo và biến chứng

Bệnh trĩ tuy không đe dọa tính mạng nhưng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt và tinh thần. Người bệnh thường sống trong cảm giác đau rát, ngứa ngáy, khó chịu mỗi lần đại tiện, lâu dần dẫn đến stress, mất ngủ, thậm chí sợ ăn để tránh đi ngoài.

Nếu để kéo dài, búi trĩ có thể viêm loét, nhiễm trùng, gây tắc mạch hoặc hoại tử. Một số trường hợp chảy máu kéo dài dẫn đến thiếu máu mạn tính, chóng mặt, hoa mắt. Ở phụ nữ mang thai hoặc sau sinh, bệnh dễ tái phát và nặng hơn do áp lực ổ bụng tăng. Vì vậy, phát hiện sớm và điều trị kịp thời là điều vô cùng quan trọng để tránh biến chứng nguy hiểm.

Nguyên nhân và cơ chế hình thành bệnh trĩ

Trong y học hiện đại, bệnh trĩ được xem là hậu quả của sự gia tăng áp lực kéo dài trong hệ tĩnh mạch vùng hậu môn – trực tràng. Khi áp lực trong ổ bụng tăng (do táo bón, mang thai, béo phì, ngồi lâu, đứng lâu hay rặn mạnh khi đi vệ sinh), máu tĩnh mạch khó lưu thông, gây ứ trệ và giãn phình mạch. Theo thời gian, các búi tĩnh mạch này mất tính đàn hồi, sa ra ngoài và hình thành trĩ. Ngoài ra, các yếu tố như chế độ ăn thiếu chất xơ, thói quen uống ít nước, lạm dụng rượu bia hay bệnh lý gan mạn tính cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Còn trong y học cổ truyền, trĩ thuộc phạm vi chứng “Hạ trĩ” hoặc “Trường phong”, phát sinh do tỳ khí hư hạ hãm. Khi tỳ khí yếu, chức năng thăng đề bị rối loạn, khí huyết không được nâng đỡ, dẫn đến mạch lạc vùng hậu môn giãn sa. Kết hợp với khí trệ, huyết ứ, thấp nhiệt uẩn kết, máu không lưu thông, sinh viêm sưng và tạo búi trĩ. Những người ăn uống thất thường, lao lực, hoặc ngồi nhiều ít vận động là đối tượng dễ mắc. Bệnh có tính mạn tính, dễ tái phát nếu không điều hòa khí huyết và phục hồi tạng tỳ.

Từ góc nhìn Đông – Tây y, có thể thấy cơ chế sinh bệnh trĩ đều xoay quanh rối loạn tuần hoàn và suy yếu cấu trúc nâng đỡ tĩnh mạch, vì vậy hướng điều trị phải vừa giảm viêm đau, co búi trĩ, vừa củng cố chức năng tiêu hóa – tuần hoàn để phòng tái phát lâu dài.

Phương pháp điều trị bệnh trĩ hiện nay

Điều trị theo Tây y

Trong Tây y, lựa chọn điều trị phụ thuộc vào mức độ bệnh. Với trĩ nhẹ và trung bình (độ I – II), hướng chính là điều trị nội khoa bằng thuốc:

• Thuốc tăng trương lực tĩnh mạch như flavonoid, rutin hoặc diosmin giúp thành mạch bền chắc, giảm phù nề.

• Thuốc bôi và đặt tại chỗ (hydrocortison, lidocain, oxit kẽm) nhằm giảm viêm, giảm ngứa, làm dịu cảm giác đau rát.

• Thuốc nhuận tràng thảo dược hỗ trợ chống táo bón, giúp đại tiện dễ dàng hơn.

Khi bệnh chuyển sang độ III – IV, bác sĩ có thể chỉ định các thủ thuật xâm lấn tối thiểu như:

• Thắt búi trĩ bằng vòng cao su: làm nghẽn dòng máu nuôi, khiến búi trĩ teo dần.

• Tiêm xơ búi trĩ: gây dính thành mạch, cắt nguồn nuôi búi trĩ.

• Đốt bằng tia hồng ngoại, laser hoặc sóng cao tần: ít đau, phục hồi nhanh.

Với trĩ nặng, tái phát hoặc biến chứng, phương án cuối cùng là phẫu thuật cắt búi trĩ (Milligan-Morgan, Longo…). Phẫu thuật giúp loại bỏ triệt để mô bệnh nhưng có thể để lại sẹo, đau sau mổ hoặc hẹp hậu môn nếu không chăm sóc đúng.

Nhìn chung, Tây y cho hiệu quả nhanh trong việc giảm triệu chứng và loại bỏ búi trĩ, song hạn chế lớn là chưa xử lý được căn nguyên bên trong – đặc biệt là rối loạn tiêu hóa, táo bón hay khí huyết kém lưu thông. Do vậy, nguy cơ tái phát sau điều trị vẫn cao nếu người bệnh không điều chỉnh lối sống.

Điều trị theo Đông y

Theo quan điểm của tôi, với bệnh trĩ mạn tính, hướng điều trị bằng Đông y là lựa chọn an toàn và bền vững hơn, bởi Đông y không chỉ làm tiêu viêm, giảm đau mà còn bổ khí, kiện tỳ, hoạt huyết – tức là điều chỉnh cả căn nguyên sinh bệnh.

Nguyên tắc chung gồm ba bước:

1. Khu phong, thanh nhiệt, lợi thấp: giúp tiêu viêm, giảm sưng đau, chống ngứa rát.

2. Hoạt huyết, tiêu ứ, chỉ huyết: cải thiện tuần hoàn, co búi trĩ, cầm máu.

3. Kiện tỳ, thăng đề trung khí: phục hồi chức năng tiêu hóa, ngăn tái phát.

Các phương pháp kết hợp gồm:

• Thuốc uống thảo dược: giúp thanh nhiệt, lương huyết, hành khí hoạt huyết.

• Ngâm rửa hoặc xông hậu môn bằng thảo dược: giảm viêm, giảm đau, sát khuẩn và co búi trĩ.

• Châm cứu – cứu ngải: điều hòa khí huyết, tăng lưu thông vùng trực tràng, giảm sưng đau nhanh.

Một số vị thuốc thường dùng trong điều trị trĩ như hoàng kỳ, đương quy, kê huyết đằng, thăng ma, địa du, trắc bách diệp, hoàng liên, đều có tác dụng vừa bổ khí, vừa cầm máu và chống viêm hiệu quả.

Chăm sóc và phòng ngừa bệnh trĩ

Trong điều trị bệnh trĩ, thuốc chỉ là một phần của quá trình hồi phục. Tôi thường nhắc bà con rằng, chế độ ăn uống – sinh hoạt – vận động hợp lý chính là nền tảng giúp bệnh ổn định lâu dài, hạn chế tái phát. Dưới đây là những hướng dẫn tôi đúc kết trong quá trình điều trị cho nhiều bệnh nhân.

1. Chế độ ăn uống – “Phòng bệnh từ bàn ăn”

Người mắc bệnh trĩ nên ưu tiên nhóm thực phẩm giàu chất xơ hòa tan, giúp làm mềm phân và giảm áp lực lên thành trực tràng. Bà con nên ăn nhiều rau xanh như mồng tơi, rau dền, rau lang, bí đỏ, cà rốt; trái cây như chuối, đu đủ, cam, táo, lê. Bên cạnh đó, cần uống đủ 1,5 – 2 lít nước mỗi ngày để hỗ trợ nhu động ruột.

Theo y học cổ truyền, những thực phẩm này có tính lương, nhuận và hoạt huyết, giúp thanh nhiệt, lợi thấp, cải thiện tình trạng ứ trệ huyết mạch vùng hậu môn. Ngược lại, nên hạn chế rượu bia, cà phê, ớt, tiêu, thực phẩm chiên rán – vì đây là nhóm “nhiệt độc”, dễ gây sung huyết búi trĩ và làm tăng viêm.

Một mẹo nhỏ tôi hay dặn bệnh nhân là ăn chậm, nhai kỹ và cố định giờ ăn mỗi ngày, giúp tỳ vị tiêu hóa tốt hơn, tránh rối loạn đại tiện. Đặc biệt, buổi sáng nên khởi đầu bằng một cốc nước ấm, có thể thêm vài giọt mật ong, vừa kích thích ruột, vừa dưỡng tỳ vị.

2. Sinh hoạt hàng ngày – Giữ hậu môn “khỏe mạnh”

Việc điều chỉnh lối sống đóng vai trò không kém phần quan trọng. Người bị trĩ nên tránh ngồi hoặc đứng quá lâu, bởi áp lực vùng hậu môn tăng cao sẽ khiến búi trĩ dễ sa và phù nề. Nếu công việc bắt buộc ngồi nhiều, cứ mỗi 45–60 phút, bà con nên đứng dậy, đi lại nhẹ vài phút để máu lưu thông.

Khi đi đại tiện, cần tránh rặn mạnh hoặc ngồi quá lâu trong nhà vệ sinh. Đây là thói quen tưởng chừng vô hại nhưng là nguyên nhân phổ biến khiến bệnh nặng thêm. Nên tập thói quen đi ngoài vào một giờ nhất định trong ngày, tốt nhất là buổi sáng, để rèn phản xạ ruột.

Hậu môn cần được giữ sạch và khô thoáng, có thể ngâm vùng này trong nước ấm pha muối loãng 10–15 phút mỗi ngày, giúp giảm sưng viêm và thư giãn cơ thắt. Khi lau rửa, dùng khăn mềm, tránh giấy khô cứng để không gây trầy xước.

3. Vận động & Tâm lý – Dưỡng khí huyết, an thần

Tập luyện điều độ giúp cải thiện tuần hoàn máu, tăng trương lực tĩnh mạch, đặc biệt là vùng chậu. Tôi thường khuyên bệnh nhân chọn các bài tập nhẹ như đi bộ, bơi lội, yoga hoặc khí công. Riêng yoga có nhiều tư thế tốt cho người bị trĩ, ví dụ tư thế cái cày, tư thế rắn hổ mang giúp tăng lưu thông khí huyết vùng bụng dưới và hậu môn.

Ngoài vận động, tâm lý cũng ảnh hưởng đáng kể. Nhiều người vì e ngại bệnh “khó nói” mà sinh căng thẳng, khiến khí trệ huyết ứ nặng thêm. Bà con nên duy trì tinh thần thoải mái, ngủ đủ giấc, hạn chế lo âu. Một tách trà hoa cúc hoặc trà cam thảo mỗi tối vừa giúp an thần, vừa hỗ trợ tiêu hóa rất tốt.

Lời gửi gắm từ tôi – Bác sĩ Tuyết Lan

Bệnh trĩ không chỉ là vấn đề thể chất mà còn là tín hiệu cảnh báo cơ thể mất cân bằng. Dù bệnh đã lâu hay mới khởi phát, chỉ cần bà con kiên trì điều chỉnh chế độ sống, kết hợp với hướng điều trị phù hợp, kết quả sẽ khả quan hơn rất nhiều.

Tôi vẫn thường nói với người bệnh của mình rằng: “Muốn búi trĩ co lại, trước hết phải để cơ thể được thư giãn và đường ruột được nghỉ ngơi.” Hãy lắng nghe cơ thể, ăn uống điều độ, vận động đúng cách, và nếu cần, bà con có thể gọi trực tiếp 0904.778.682 để tôi tư vấn thêm về cách chăm sóc và hỗ trợ điều trị theo y học cổ truyền.