Mề đay mẩn ngứa: nhận diện triệu chứng và nguy cơ biến chứng

Bà con thân mến, tôi là Bác sĩ Tuyết Lan. Mề đay mẩn ngứa là tình trạng nổi sẩn phù trên da kèm ngứa rát, xuất hiện thoáng qua hoặc kéo dài, dễ tái phát theo đợt.

Theo Tây y, đây là phản ứng quá mẫn trên da khi các chất trung gian như histamin được phóng thích, làm giãn mạch và phù mô, biểu hiện bởi mảng đỏ, sẩn phù và ngứa. Theo Đông y, bệnh thuộc phạm vi phong chẩn, do phong xâm biểu khiến tấu lý rối loạn, khí huyết không điều hòa mà phát ngứa và sẩn.

Thực tế tại Việt Nam, mề đay khá phổ biến ở mọi lứa tuổi, có xu hướng gia tăng theo thời tiết thất thường, ô nhiễm môi trường và áp lực cuộc sống; nhiều người bị tái phát nhiều lần, ảnh hưởng giấc ngủ và chất lượng lao động.

Triệu chứng

Mức độ nhẹ

• Sẩn phù hoặc mảng đỏ xuất hiện rải rác, ranh giới rõ, có thể trắng ở giữa, ngứa vừa.
• Tổn thương xuất hiện nhanh và biến mất trong vài phút đến vài giờ, không để lại dấu vết.
• Cảm giác châm chích, nóng rát thoáng qua, thường bùng lên sau tắm nước nóng hoặc thay đổi nhiệt độ.

Mức độ trung bình

• Mảng sẩn lan rộng, kết hợp thành từng đám, da phù nề thấy rõ khi ấn.
• Ngứa tăng về chiều tối hoặc ban đêm, dễ mất ngủ, gãi gây xước da.
• Tái phát từng đợt trong nhiều ngày, vị trí thay đổi, có thể kèm căng tức vùng da tổn thương.

Mức độ nặng

• Phù mạch: sưng môi, mí mắt, mặt, tay chân rõ rệt; cảm giác căng tức, có thể đau.
• Biểu hiện cảnh báo đường thở: khàn tiếng, nghẹn họng, khó thở, thở rít, ngực tức.
• Có thể kèm choáng váng, tụt huyết áp, vã mồ hôi lạnh; cần xử trí y tế khẩn cấp.

Nỗi lo và biến chứng

• Tái phát kéo dài: nhiều đợt bùng phát trong tháng gây mất ngủ, giảm tập trung, mệt mỏi và lo âu.
• Mề đay mạn tính: tổn thương kéo dài trên 6 tuần, ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống và năng suất lao động.
• Phù mạch và phản ứng nặng: sưng mí mắt, môi, lưỡi, họng; nguy cơ tắc nghẽn đường thở, tụt huyết áp, cần cấp cứu.
• Lệ thuộc và tác dụng không mong muốn của thuốc: dùng kéo dài một số thuốc chống ngứa hoặc giảm viêm có thể gây buồn ngủ, rối loạn chuyển hóa, khô da, mỏng da.

Nguyên nhân và cơ chế hình thành bệnh

Bà con thân mến, để kiểm soát được mề đay mẩn ngứa, việc hiểu rõ nguyên nhân và cơ chế gây bệnh là bước đầu tiên quan trọng. Bệnh có thể xuất phát từ nhiều yếu tố, trong đó Tây y và Đông y lý giải theo hai hướng khác nhau nhưng lại có điểm giao thoa đáng chú ý.

Theo Tây y

Mề đay là một phản ứng dị ứng của da khi cơ thể tiếp xúc với các dị nguyên như thức ăn (hải sản, trứng, sữa…), thuốc, phấn hoa, bụi, nấm mốc, hoặc các tác nhân vật lý như nhiệt độ, áp lực, ánh nắng. Khi đó, hệ miễn dịch nhận diện sai các yếu tố này là “có hại”, kích thích tế bào mast và basophil phóng thích histamin cùng các chất trung gian hóa học khác. Histamin làm giãn mạch, tăng tính thấm thành mạch và gây phù mô, tạo nên sẩn phù và cảm giác ngứa rát đặc trưng.

Một số người có cơ địa nhạy cảm, mắc bệnh gan, rối loạn nội tiết, hoặc đang trong trạng thái căng thẳng thần kinh dễ bị mề đay hơn. Mề đay có thể xuất hiện cấp tính (dưới 6 tuần) hoặc chuyển thành mạn tính khi phản ứng viêm kéo dài do rối loạn miễn dịch.

Theo Đông y

Trong y học cổ truyền, mề đay thuộc phạm vi chứng “Phong chẩn khối” hay “Phong ngứa”. Căn nguyên thường do phong tà xâm nhập vào cơ thể khi vệ khí suy yếu, tấu lý hư hàn, hoặc phong nhiệt phạm biểu khiến khí huyết ứ trệ mà phát sẩn ngứa. Các thể thường gặp gồm phong hàn, phong nhiệt, huyết hư và tỳ hư thấp trệ.

Người thể hư yếu, ăn uống thất thường, lao lực hoặc stress kéo dài khiến tỳ vị tổn thương, khí huyết không điều hòa, tà khí nhân đó xâm nhập. Lâu ngày tà khí và phong nhiệt lưu trú, sinh độc và gây tái phát mạn tính, nhất là khi gặp thời tiết thay đổi hoặc sau ăn đồ tanh cay, rượu bia.

Phương pháp điều trị

Điều trị theo Tây y

Hiện nay, Tây y điều trị mề đay chủ yếu bằng các thuốc giúp ức chế phản ứng dị ứng và giảm ngứa. Thuốc kháng histamin là lựa chọn đầu tay, giúp giảm sẩn phù và ngứa nhanh chóng. Trường hợp nặng, bác sĩ có thể chỉ định corticoid ngắn hạn để kiểm soát viêm hoặc tiêm adrenaline nếu xuất hiện phù mạch, sốc phản vệ. Một số thuốc ức chế miễn dịch được cân nhắc trong mề đay mạn tính kháng trị.

Bên cạnh đó, người bệnh được khuyên tránh các yếu tố kích phát như thức ăn lạ, rượu bia, nhiệt độ cao hoặc các chất hóa học. Việc dưỡng ẩm da, dùng kem bôi dịu da hoặc tắm nước mát giúp giảm triệu chứng tạm thời.

Tuy nhiên, Tây y chủ yếu xử lý triệu chứng tức thời, hiệu quả giảm ngứa nhanh nhưng không loại bỏ căn nguyên. Khi ngưng thuốc, bệnh có thể tái phát. Lạm dụng corticoid kéo dài dễ gây biến chứng về da và nội tiết, trong khi kháng histamin có thể gây buồn ngủ, khô miệng, mệt mỏi.

Điều trị theo Đông y

Đông y nhìn nhận mề đay là bệnh do phong tà và rối loạn khí huyết gây nên, nên nguyên tắc trị liệu là “Khu phong – Thanh nhiệt – Giải độc – Dưỡng huyết – Kiện tỳ”. Mục tiêu không chỉ dừng ở việc giảm ngứa mà còn giúp điều hòa cơ địa, tăng cường chính khí, phòng ngừa tái phát.

Phương pháp thường được áp dụng là kết hợp nội ẩm – ngoại đồ: uống thuốc trong để thanh nhiệt, giải độc và điều hòa khí huyết; kết hợp bôi, ngâm rửa ngoài để làm dịu da, tiêu viêm, giảm sẩn ngứa. Cách điều trị toàn diện này vừa xử lý căn nguyên bên trong, vừa chăm sóc da bên ngoài, nhờ đó bệnh ổn định lâu dài hơn.

Chăm sóc và phòng ngừa

Bà con thân mến, mề đay mẩn ngứa không chỉ cần được điều trị đúng hướng mà còn phải chăm sóc cơ thể toàn diện để giảm tái phát. Khi cơ địa được ổn định, phong – nhiệt – độc được kiểm soát, làn da sẽ ít phản ứng hơn trước các tác nhân gây kích ứng.

Chế độ ăn uống

Thực phẩm là yếu tố quan trọng trong việc phòng ngừa mề đay. Người bệnh nên tránh nhóm thực phẩm dễ gây dị ứng như hải sản (tôm, cua, cá biển), thịt đỏ, trứng, sữa, đồ cay nóng, rượu bia, cà phê và các sản phẩm chế biến sẵn có nhiều phẩm màu hoặc chất bảo quản.

Ngược lại, nên tăng cường nhóm thực phẩm có tính mát, thanh nhiệt, lợi gan thải độc như rau má, diếp cá, atiso, đậu xanh, bí đao, mướp đắng. Uống đủ nước để tăng cường thải độc qua đường niệu, đồng thời bổ sung trái cây giàu vitamin C, E và kẽm để tăng sức đề kháng và cải thiện làn da.

Trong Đông y, chế độ ăn thanh đạm, ít dầu mỡ giúp tỳ vị hoạt động tốt, ngăn thấp nhiệt sinh độc. Ăn chậm, nhai kỹ, tránh bỏ bữa để cân bằng khí huyết và tránh kích thích phản ứng dị ứng nội sinh.

Thói quen sinh hoạt

Giữ vệ sinh da luôn sạch và khô thoáng là yếu tố then chốt. Bà con nên tắm bằng nước ấm nhẹ, tránh chà xát hoặc gãi mạnh vì dễ gây trầy xước và bội nhiễm. Không nên sử dụng xà phòng hoặc sữa tắm chứa hương liệu mạnh; thay vào đó có thể chọn loại trung tính, dịu nhẹ cho da nhạy cảm.

Quần áo nên làm từ vải cotton thoáng mát, tránh bó sát, đặc biệt trong mùa nóng. Hạn chế tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng gay gắt, bụi, khói thuốc, phấn hoa hoặc các tác nhân có thể gây dị ứng.

Giấc ngủ đầy đủ giúp điều hòa nội tiết và hệ miễn dịch, nên bà con cần đi ngủ sớm, tránh thức khuya, hạn chế sử dụng điện thoại hoặc thiết bị điện tử trước khi ngủ.

Vận động và tâm lý

Vận động điều độ giúp lưu thông khí huyết, tăng cường chức năng gan – thận – tỳ, từ đó hạn chế thấp nhiệt tích tụ trong cơ thể. Bà con có thể tập các bài nhẹ nhàng như yoga, thiền, khí công, hoặc đi bộ mỗi ngày 30 phút để tăng lưu thông máu và thư giãn thần kinh.

Mề đay có mối liên hệ mật thiết với yếu tố cảm xúc. Khi căng thẳng hoặc lo lắng kéo dài, hệ miễn dịch dễ bị rối loạn và gây tái phát ngứa. Vì vậy, bà con nên học cách thư giãn, hít thở sâu, giữ tâm an tĩnh. Có thể nghe nhạc nhẹ, đọc sách, hoặc tham gia hoạt động cộng đồng để cân bằng cảm xúc.

Lời gửi gắm

Tôi luôn nói với bệnh nhân rằng mề đay mẩn ngứa là “tấm gương” phản chiếu sức khỏe bên trong cơ thể. Nếu chỉ bôi ngoài mà không chăm sóc từ gốc, bệnh sẽ vẫn tái phát. Khi biết kết hợp giữa ăn uống thanh đạm, nghỉ ngơi hợp lý và trị liệu Đông – Tây y đúng hướng, da sẽ phục hồi, tâm trạng được cải thiện và sức khỏe ổn định hơn.

Bà con nếu đang gặp khó chịu kéo dài, đừng ngại chia sẻ với tôi để được hướng dẫn cách điều chỉnh cơ địa và hỗ trợ điều trị sớm. Có thể liên hệ qua số 0904.778.682 để tôi tư vấn cụ thể, giúp bà con yên tâm hơn trong hành trình lấy lại làn da khỏe mạnh.